Polski system szkolnej edukacji rowerzystów (ale także szerzej – wszystkich uczestników ruchu drogowego) jest mocno niedoskonały i wymaga gruntownej zmiany. Co więcej, nie ma również kompleksowego systemu nauki jazdy na rowerze w ruchu drogowym dla osób dorosłych, które np. na rowerze nie jeździły nigdy, lub zaczęły z niego korzystać po bardzo długiej przerwie. Ma to istotne przełożenie na występowanie dwóch negatywnych zjawisk, mianowicie jednego z najniższych w Unii Europejskiej poziomu bezpieczeństwa niechronionych uczestników na drogach oraz złego postrzegania rowerzystów poruszających się na rowerze w sposób niejasny dla innych uczestników ruchu i nieprzestrzeganie przepisów. Oczywiście, bardzo duży wpływ na ten stan ma także niska jakość lub brak dobrej i bezpiecznej infrastruktury rowerowej, natomiast oba te elementy – infrastruktura i edukacja – są nierozerwalne i żadnego z nich nie można pominąć lub umniejszać.
Po raz pierwszy tematem edukacji rowerowej zajęliśmy się w 2011 roku, podczas realizowania 10 zajęć teoretycznych w kilku lubelskich szkołach podstawowych w ramach projektu Rowerowe Przyspieszenie. Trwające 90 min. lekcje były prezentacją poświęconą roli roweru w systemie transportowym miasta, zrównoważonemu transportowi, przepisom prawa, zasadom zachowania się na ulicach czy bezpiecznemu parkowaniu roweru. Zajęcia te realizowane były w kolejnych latach wspólnie z kolegami z Porozumienia Rowerowego zarówno w Lublinie jak i Białymstoku (2013-15).
Rozmowy z uczniami i nauczycielami od razu pokazały potrzebę dokonania kolejnego kroku, mianowicie zrealizowania pilotażowego programu edukacji praktycznej. Dzięki środkom finansowym z Funduszu Inicjatyw Obywatelskich, Urzędu Miasta Lublin oraz projektu Rowerowa Szkoła możliwe było uruchomienie od 2013 roku w ramach działań Towarzystwa dla Natury i Człowieka w Lublinie oraz Wrocławskiej Inicjatywy Rowerowej pierwszej serii zajęć w wymiarze 2/3×45 min. Wspólnie z uczniami i nauczycielami wyjeżdżaliśmy na ulice miasta, pokazując podczas przejazdu różne rodzaje infrastruktury rowerowej, zasady zachowania na drodze i przykłady dobrych praktyk zwiększających bezpieczeństwo. W drugim etapie podczas zajęć pojawił się nowy element – indywidualne ćwiczenia uczniów na skrzyżowaniach równorzędnych lub zwykłych o małym natężeniu ruchu. Scenariusz zajęć praktycznych został szerzej opisany tutaj.
Realizacja zajęć praktycznych pokazała, że problemem jest nie tylko brak umiejętności uczniów podczas jazdy ulicznej, ale też samo realizowanie takich zajęć. Logistyka, możliwości przekazywania wiedzy na ulicy, “wąskie gardła” w infrastrukturze lub brak rozwiązań do ćwiczeń będą stanowić równie poważną barierę we wdrażaniu nowoczesnego systemu edukacji jak istniejące bariery prawne.
Omówione powyżej i zrealizowane zajęcia w szkole miały swoją kontynuację podczas konferencji i szkoleń, w czasie których prezentowane były doświadczenia, problematyka i pomysły na zmiany w polskim systemie edukacji. Miało to miejsce m.in. w czasie konferencji dla krajów V4 w Budapeszcie (2015), szkolenia dla nauczycieli wychowania komunikacyjnego w WORD w Lublinie oraz nauczycieli lubelskich szkół (2015), a także serii konferencji edukacyjnych w ramach projektu Rowerowa Szkoła (m.in. Warszawa, Białystok, Poznań, Szczecin, Biłgoraj).
Stan prawny istniejący – karta rowerowa
System prawny dotyczący zasad ruchu rowerowego, uzyskiwania uprawnień i wychowania komunikacyjnego tworzą obecnie następujące dokumenty:
- Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz.U. 2017 poz. 1260 z późn. zm.)
- Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. o kierujących pojazdami (Dz.U. 2017 poz. 978)
- Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 12 kwietnia 2013 r. w sprawie uzyskiwania karty rowerowej (Dz.U. 2013 poz. 512)
- Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. 2017 poz. 356)
Wg Ustawy Prawo o Ruchu Drogowym osoba do 10. roku życia jest traktowana jako pieszy, po czym w wieku 10-18 lat musi posiadać kartę rowerową (lub prawo jazdy kategorii AM, A1, B1 lub T) by móc legalnie poruszać się po drogach publicznych. Powyżej 18. roku życia użytkownik roweru nie potrzebuje żadnych dokumentów do poruszania się na rowerze.
Podstawowym problemem związanym z edukacją rowerzystów w szkołach jest brak przełożenia pomiędzy faktem uzyskania karty rowerowej, a umiejętnościami późniejszej jazdy na rowerze. Na bazie opisanych wcześniej doświadczeń z zajęć praktycznych można stwierdzić, że zdecydowana większość uczniów po zdanym egzaminie nie posiada ani wiedzy ani umiejętności do bezpiecznej jazdy rowerem w ruchu drogowym. Co więcej, często wspomniane zajęcia były pierwszymi, w których dany uczeń lub uczennica miał okazję do poruszania się po ulicy w obecności samochodów. Należy więc poważnie zastanowić się, czy karta rowerowa powinna być nazywana “pierwszym prawem jazdy”, a także czy w ogóle jest potrzebna jako obowiązujący prawnie dokument, niespełniający swojej roli.
Pośród elementów pozwalających na bezpieczne poruszanie się rowerem (pomińmy chwilowo jakość infrastruktury i obiektywny poziom bezpieczeństwa na drodze) w ruchu drogowym należy wyróżnić zwłaszcza trzy:
- formalna znajomość przepisów ruchu drogowego, znaków i rodzajów infrastruktury rowerowej;
- umiejętność jazdy na rowerze sama w sobie tj. zdolność do utrzymania równowagi na rowerze i poruszania się bez ryzyka upadku w normalnych warunkach;
- umiejętność zastosowania w praktyce znajomości przepisów i poruszania się rowerem w warunkach zmieniającej się sytuacji na drodze, w szczególności unikania zagrożeń, bieżącej analizy zachowań innych uczestników ruchu i podejmowania szybkich decyzji;
Analiza powyższych elementów jednoznacznie pokazuje, że istnienie karty rowerowej (w powiązani do programu nauczania wychowania komunikacyjnego) rozwiązuje w pewnym stopniu jedynie jeden z tych trzech punktów (pkt. 1) i to przy dużych brakach. O ile więc można zgodzić się, że główny ciężar nauczenia dziecka umiejętności jazdy na rowerze (pkt. 2) spoczywa na rodzicach, to jasno należy podkreślić, że karta rowerowa nie zapewnia uczniom umiejętności jazdy w ruchu drogowym zgodnie z pkt. 3.
Zobacz także:
Aktualizacja strony: 06.11.2018